Het aantal uren overwerk in Nederland staat gelijk aan 300.000 voltijdbanen per jaar. Kun je werkloosheid oplossen door het werk eerlijker te verdelen?

Waarom moeten sommige mensen structureel overwerken als er tegelijkertijd nog werklozen zijn die graag wat werk zouden overnemen? Dat is dubbel oneerlijk, vinden ze bij vakcentrale FNV. Daarom kreeg onderzoeksinstituut TNO de opdracht om uit te rekenen hoeveel er wordt overgewerkt in Nederland.

Het resultaat: werknemers in Nederland werken jaarlijks voor ruim 21 miljard euro onbetaald over. Als je al dat overwerk omzet in nieuwe banen, zijn dat bijna 300.000 voltijdbanen. De berekening is uitgevoerd met cijfers uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2013 van TNO en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) – de meest recente enquête waar de ondervraagden moesten invullen of hun overuren werden uitbetaald.

Kitty Jong, vicevoorzitter van de FNV, vindt de uitkomst „schokkend”. „Ik had echt niet verwacht dat het om zo veel banen zou gaan.” Ze wil dat werkgevers meer personeel gaan aannemen. „Met deze cijfers willen we laten zien dat de werkloosheid opgelost kan worden door het werk eerlijker te verdelen.”

Is het echt zo makkelijk? Stel dat alle werkende Nederlanders vanaf morgen nooit meer onbetaald overwerken, creëren zij dan 300.000 nieuwe banen?

Nee, zegt Ton Wilthagen, hoogleraar arbeidsmarkt aan de Tilburg University. Zo is de werkdruk bijvoorbeeld vaak hoger in bedrijven waar een personeelstekort is – daar zijn ze dus al op zoek naar nieuw personeel. „In heel veel bedrijfstakken zijn er gewoon meer mensen nodig.”

Ook is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen incidenteel en structureel overwerk. Voor incidenteel overwerk kun je geen vervanger aannemen, zegt Wilthagen. „Dan gaat het bijvoorbeeld om de productiemachine die kapot gaat en gerepareerd moet worden. Dan moet er een paar uur overgewerkt worden om de productie af te maken. Het zou onzinnig zijn om voor zo’n situatie een reservewerknemer aan te nemen.”

Risico op fouten

In de berekening voor de FNV is ook het incidentele overwerk meegenomen. Dat komt dan ook het meeste voor in Nederland. Iets minder dan de helft van de werkenden doet „incidenteel” overwerk, volgens de onderliggende enquête van het CBS en TNO. Een kwart werkt „structureel” over.

Vooral in het onderwijs is onbetaald overwerk normaal. Daar zegt 37 procent structureel over te werken. Na de lessen moet er nog allerlei papier- en nakijkwerk worden gedaan. In de transportsector werkt zo’n 40 procent structureel over. Bijvoorbeeld chauffeurs, al worden die overuren vaak uitbetaald.

In organisaties die echt steunen op personeel dat overuren draait, zegt Wilthagen, zou het verstandiger zijn om extra personeel aan te nemen. „Dan is er een risico op oververmoeidheid en fouten. Het is dan rationeel om te zeggen: er moet een mannetje bij.”

Dat is precies waar FNV-bestuurder Kitty Jong op hoopt: „Met dit onderzoek willen we de bewustwording op gang brengen dat dit eigenlijk niet kan. We roepen mensen op om met hun werkgever te gaan praten: wij werken nu bij elkaar voor zoveel duizenden euro’s onbetaald over, wij willen dat je nieuwe collega’s aanneemt.”

Jong heeft overigens weinig problemen met incidenteel overwerk. „Een keertje overwerken is normaal, maar standaard onbetaald meer uren maken dan afgesproken is slecht, ook voor je gezondheid.”

Toch is ook dat niet zo zwart-wit. Gematigd overwerk, vier of acht uur per week, is pas slecht voor je gezondheid als dat onder ongunstige omstandigheden gebeurt, zegt Debby Beckers, arbeidspsycholoog aan de Radboud Universiteit Nijmegen. „In een prettige werkomgeving hoeft dat helemaal niet erg te zijn.” Pas als je „langdurig extreem” overwerkt en in totaal 60 tot 70 uur per week maakt, is dat „echt een risicofactor voor onder andere een burn-out”, zegt Beckers.

In zulke gevallen, bij extreem overwerk, is het niet alleen verstandig voor werkgevers om hun personeel te beschermen. Het is, volgens de Arbo-wet, ook hun wettelijke plicht.

Te veel taken

Als een werknemer overspannen raakt, kan een werkgever in sommige gevallen zelfs aansprakelijk worden gesteld, zegt Evert Verhulp, hoogleraar arbeidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam. „Werkgevers moeten altijd inschatten of werknemers hun taken kunnen uitvoeren in de tijd die zij daarvoor krijgen.”

Vooral in de dienstensector wordt dat steeds moeilijker, omdat werkgevers hun personeel een aantal taken geven – bijvoorbeeld hoeveel klanten je moet helpen – zonder te controleren hoeveel tijd ze daaraan besteden. Dan is het belangrijk dat een werknemer het ook meldt als de hoeveelheid werk te groot is. „Tegenwoordig kun je overal werken”, zegt Debby Beckers. „In de trein, thuis, voor het slapen gaan. Dan is het een risico dat je nooit helemaal loskomt van je werk.”

Maar ook werknemers die niet klagen, moet een leidinggevende in de gaten blijven houden. Verhulp: „Het blijft de verantwoordelijkheid van de werkgever om te zien of iemand te veel taken krijgt.”

 

Bron: NRC